GIỚI THIỆU NHÀ TƯỞNG NIỆM ĐỒNG CHÍ CỐ BÍ THƯ XỨ ỦY NAM KỲ TẠ UYÊN

Khởi nghĩa Nam Kỳ (1940) với sự hy sinh anh dũng của những chiến sĩ cộng sản kiên trung, trong đó có đồng chí Tạ Uyên - người con ưu tú của quê hương Yên Mô anh hùng mãi sáng ngời tinh thần đấu tranh bất khuất và ý chí kiên cường, cống hiến hết mình cho sự nghiệp cách mạng của Đảng, dân tộc Việt Nam.

Nhà Bia tưởng niệm đồng chí Tạ Uyên (ảnh internet)

Đồng chí Tạ Uyên sinh ngày 5 tháng 8 năm 1898 tại làng Côi Trì, xã Yên Mỹ (huyện Yên Mô). Năm 1916, đồng chí thi đỗ khóa sinh (trình độ sơ học thời thuộc Pháp). Sau đó, đồng chí theo học nghề đạc điền và được bổ dụng làm Thư ký đạc điền.

Do đặc thù nghề nghiệp, đồng chí có điều kiện đi lại nhiều nơi, nhờ vậy, đồng chí quen biết nhiều đồng chí và đã được giác ngộ cách mạng. Sau một thời gian thử thách, đồng chí Tạ Uyên được kết nạp vào tổ chức Hội Việt Nam cách mạng Thanh niên (HVNCMTN) và được giao nhiệm vụ gây cơ sở cách mạng ở địa phương. Nhờ ảnh hưởng của phong trào cách mạng ở Quỳnh Lưu và thành phố Nam Định, một số thanh niên yêu nước ở huyện Yên Mô được giác ngộ. Tháng 10-1927, chi bộ HVNCMTN ở Côi Trì (Yên Mỹ, Yên Mô) được thành lập do đồng chí Tạ Uyên làm bí thư.

Trong thời gian hoạt động bí mật đồng chí lấy bí danh là Đồng, Thành; tích cực hoạt động trong các huyện Yên Mô, Tam Điệp... để tuyên truyền cách mạng gây dựng cơ sở bằng các hình thức rải truyền đơn, treo cờ búa liềm. Đến đâu đồng chí cũng khơi dậy trong quần chúng nỗi khổ cực của người dân mất nước, kêu gọi mọi người đoàn kết đấu tranh và tin tưởng ở thắng lợi.

Đầu tháng 7  năm 1929, chi bộ Đảng cộng sản Đông Dương thôn Côi Trì thành lập (đây là một trong hai Chi bộ Cộng sản đầu tiên ở Ninh Bình), đồng chí được cử làm Bí thư Chi bộ.

Ngày 19 tháng 11 năm 1929, đồng chí Tạ Uyên bị địch vây bắt và đưa về giam tại nhà lao Ninh Bình. Năm 1930 đồng chí bị kết án 15 năm tù và bị đầy đi Côn Đảo lao động khổ sai. Tại nhà tù Côn Đảo, mặc dù kẻ địch dùng mọi cực hình tra tấn nhưng đồng chí luôn giữ vững ý chí của người đảng viên cộng sản, kiên cường đấu tranh với kẻ thù. Đồng chí tham gia thành lập chi bộ Đảng Cộng sản đầu tiên trong nhà tù và là  một trong những Chi ủy viên đầu tiên của Chi bộ nhà tù Côn Đảo. Một số đồng chí cùng ở tù với đồng chí Tạ Uyên ngoài Côn Đảo đã xúc động kể lại: “Ra Côn Đảo tôi được biết đồng chí Tạ Uyên, tôi và mấy anh em khác bị giam ở banh 2, đồng chí Tạ Uyên đã cắn ngón tay lấy máu viết lên tường bốn chữ: “Thủy chung như nhất”, nguyện một lòng sắt son với Đảng.

Năm 1935, đồng chí Tạ Uyên cùng với 5 đồng chí khác vượt ngục Côn Đảo về Nam Bộ hoạt động cách mạng.

Năm 1936 đồng chí là Xứ ủy viên Xứ ủy Nam Kỳ, làm Bí thư Tỉnh ủy Vĩnh Long. Từ năm 1937 đến năm 1940, đồng chí làm Bí thư liên tỉnh ủy Cần Thơ (các tỉnh Cần Thơ, Vĩnh Long, Trà Vinh, Sóc Trăng, Bạc Liêu, Rạch Giá, Châu Đốc, Long Xuyên, Sa Đéc). Từ tháng 7 năm 1940, đồng chí làm Bí thư Xứ ủy Nam Kỳ thay đồng chí Võ Văn Tần mới bị địch bắt, tiếp tục chỉ đạo công tác chuẩn bị khởi nghĩa.

Do nhiều nguyên nhân nên cuộc khởi nghĩa Nam Kỳ không thể nổ ra theo kế hoạch của Xứ ủy. Nhiều đồng chí lãnh đạo Xứ ủy đã bị địch bắt. Ngày 22 tháng 11 năm 1940 đồng chí Tạ Uyên bị thực dân Pháp bắt, giam tại bót Catinat (Sài Gòn). Do bị địch tra tấn dã man, sau một thời gian ngắn, đồng chí đã hy sinh ngay trong buồng tra khảo. Đồng chí Tạ Uyên hy sinh ở tuổi 42, khi đang là Bí thư Xứ ủy Nam Kỳ.

Hào khí Nam Kỳ khởi nghĩa, sự hy sinh của đồng chí Tạ Uyên và biết bao chiến sĩ cộng sản đã viết nên trang sử vẻ vang, hào hùng của Nam Bộ kiên cường, truyền thống kiên trung, bất khuất của những người cộng sản, tiếp sức cho ngọn lửa cách mạng trong Cách mạng Tháng Tám và sự nghiệp giải phóng dân tộc, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc của nhân dân ta.

Cuộc đời hoạt động cách mạng của đồng chí Tạ Uyên là tấm gương sáng về lòng trung thành, anh dũng, quả cảm, trọn đời cống hiến cho dân tộc, đất nước. Để tưởng nhớ công lao to lớn của đồng chí Tạ Uyên, ngày 29 tháng 1 năm 2013 công trình Nhà tưởng niệm cố Bí thư Xứ ủy Nam Kỳ được khánh thành ngay trên quê hương đồng chí. Công trình được xây dựng từ sự quan tâm hỗ trợ của Đảng bộ, nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh và Tỉnh ủy, UBND tỉnh Ninh Bình. Nhà tưởng niệm cố Bí thư Xứ ủy Nam Kỳ là di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh có diện tích 1216m² với khuôn viên xanh mát. Nhà tưởng niệm được xây dựng theo kiến trúc truyền thống hình chữ Đinh, gồm 2 tòa: Tiền bái và Hậu cung. Mái lợp ngói vẩy. Hệ thống cột, kèo, xà… đều được làm bằng gỗ lim chắc chắn. Tại Hậu cung đặt ban thờ chính, là nơi để thờ cúng, tưởng niệm đồng chí Tạ Uyên, . Tại tòa Tiền bái, hai gian bên là nơi trưng bày những kỷ vật như tranh, ảnh, sách, những tư liệu quý giá về quá trình hoạt động cách mạng của đồng chí.

Nhà tưởng niệm đồng chí Bí thư Xứ ủy Nam Kỳ Tạ Uyên là công trình thể hiện tấm lòng tri ân của Đảng bộ và nhân dân Ninh Bình đối với một chiến sĩ cách mạng kiên trung có công lao với quê hương, với dân tộc. Công trình không chỉ có ý nghĩa đối với Đảng bộ và nhân dân tỉnh Ninh Bình mà còn có ý nghĩa với nhân dân cả nước, là địa chỉ đỏ nhằm giáo dục truyền thống cách mạng cho thế hệ trẻ hôm nay.